Op 5 maart organiseerde de provincie Gelderland een symposium in het CODA-Museum in Apeldoorn over de nieuwe bibliotheekwet, die op 1 januari 2015 in werking is getreden. Het doel van het symposium was om dieper in te gaan op de kansen en mogelijkheden die de nieuwe wet biedt voor bibliotheken en gemeentes. Deelnemers konden drie workshops volgen; voor één van de workshops gaf Wageningse GroenLinks-wethouder Lara de Brito de volgende inleiding, over de relatie tussen de bibliotheek en het sociale domein.
"Goedemiddag, ik zal beginnen met mezelf voor te stellen. Ik ben wethouder in Wageningen, Lara de Brito, verantwoordelijk voor zorg & welzijn, jeugd, onderwijs, cultuur, asiel en duurzaamheid. Heel jong was ik toen het tot me doordrong dat ik kansen had die andere kinderen niet hadden. Ik ben geboren en getogen in Maputo, de hoofdstad van Mozambique. Mijn schoolcarrière in Maputo begon op de lokale school. Een idealistische keuze van mijn moeder. In het klaslokaal zat de helft van de kinderen op de grond, zonder schoenen, zonder boeken.
Uiteindelijk kwam toch de onvermijdelijke overstap naar de internationale school. Daar hadden kinderen zwembaden en tennisbanen en hun dure koloniale villa's werden bewaakt door meneren met kalasjnikovs. Het is niet de armoede geweest die ik om me heen heb gezien die mij zo jong gevormd heeft, maar het ongelofelijke contrast tussen arm en rijk. Ik vind dat we de dure plicht hebben om mensen kansen te bieden, te leren lezen en van lezen te leren houden.
Het is een plicht die voortvloeit uit een probleem. Een groot probleem, bij ons om de hoek, daar hoeven we niet voor naar de andere kant van de wereld. Één op de tien Nederlanders is laaggeletterd en het percentage stijgt, net als de ongelijkheid en de armoede in ons land. In een tijd waarin de een na de andere bibliotheek de deuren moet sluiten zijn ze belangrijker dan ooit. Lezen is ieders kaartje naar persoonlijke vrijheid en zelfvertrouwen. En de bibliotheek is de ideale plek om die vrijheid en dat vertrouwen te ontdekken, te ontwikkelen en te onderhouden.
Er zijn veel redenen waarom het een luxe is om bestuurder te zijn in Wageningen. Twee voor vandaag relevante redenen zijn dat ik wethouder ben in een stad die zich met recht een sociale stad mag noemen. De tweede reden is dat we het geluk hebben dat we een bibliotheek hebben die een voorbeeldfunctie in Nederland heeft. Met een directeur, Sjaak Driessen voor degenen van u die hem niet kennen, die visie heeft en voorop durft te lopen. Zijn missie is om een wezenlijke bijdrage te leveren aan de maatschappelijke ontwikkeling, om onze stad beter te laten functioneren. Hij verwoordt het zelf prachtig: 'Mensen toerusten met handelingsalternatieven.' Daar spreekt niet alleen de intrinsieke waarden uit, maar ook de liefde voor taal.
De bblthk in Wageningen is een maatschappelijke ondernemer optima forma: binden en verbinden. Als er een netwerksamenleving bestaat dan is de bblthk daar de personificatie van. 'Je moet een stad kunnen lezen' zei Driessen onlangs tegen mij: De bblthk staat niet buiten de stad en het beleid, maar maakt daar deel van uit.' Hij vervolgde: 'Als je de omgeving serieus neemt, dan word je ook serieus genomen.' Ik kan u zonder meer zeggen, de gemeente Wageningen neemt de bblthk serieus. Hetzelfde geldt voor andere partners in de stad.
De verwevenheid tussen het sociale domein en de bblthk is evident, in Wageningen is het praktijk. Een bblthk is niet een opslagplaats voor boeken, een verzameling boekenkasten en een X aantal computers, het is een huis van de stad. Waar geleerd en genoten wordt, waar niet alleen kennis wordt opgehaald maar ook gebracht. Waar een maatschappelijke agenda geen last is of luxe, maar de drijvende kracht. Waar naast praten ook luisteren belangrijk is. Waar naast zien je ook gezien mag worden. Waar een stoel voor je op de tribune is en een plek op het podium. Voor iedereen, ook voor intellectuelen. Een plek waar reflectie en rust gecombineerd worden met uitdaging en agitatie. Het ter beschikking stellen van kennis en informatie; het bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie; het bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur; het organiseren van ontmoeting en debat en het laten kennismaken met kunst en cultuur. Vanuit een gebouw, hartje centrum worden, deze doelen - waarden kan ik beter zeggen - vormgegeven, samen met een bonte verzameling andere maatschappelijke stakeholders. Ik had mijn tijd ook kunnen vullen met een powerpointpresentatie met sheets vol lijsten van projecten die de bblthk in samenwerking met anderen doet. Maar ik heb bewust gekozen om een verhaal te vertellen, dat past beter bij de waardengedreven identiteit van onze bblthk.
Wie Wageningen kent weet dat de bblthk fier aan het hoofd van de winkelstraat ligt. Sinds 2004 is de bblthk, na een grootscheepse verbouwing, steeds meer de 'huiskamer van de stad' verworden. Fysiek is het een open gebouw. Warm en uitdagend. Twee opgestapelde kubussen met in het midden een hele brede trap die als tribune door het leven gaat. Een mooie verbinding met buiten door een groot raam op de bovenverdieping. Het is niet alleen esthetisch mooi, het is ook een etalage van duurzaamheid. Met als harde voorwaarde dat er geen enkele concessie aan de sfeer zou worden gedaan is het recent gelukt om honderd procent over te stappen op LED-verlichting. De aanvraag voor zonnepanelen is de deur uit.
Als het gaat om inhoudelijke strategie dan springt de keuze van de bblthk om te focussen op de doelgroep 0-6 jaar er voor mij duidelijk boven uit. Een strategisch speerpunt dat en een prioriteit die uit mijn hart zijn gegrepen. Terecht, want wil je mooie dingen bereiken, maar ook misere zo goed mogelijk voorkomen - de primaire opdracht van de politiek volgens Karl Popper - dan moet je er zo vroeg mogelijk bij zijn. De scholen en de VVE- consulenten belast met de uitvoering van het voorschoolse achterstandenbeleid spreken dan ook vol liefde over de bblthk. Een basis vol boeken is een basis voor burgerschap.
Burgerschap en medemenselijkheid moet je cultiveren, aldus Martha Nussbaum. Er is maar één plaats in onze stad buiten de eigen school waar elk kind komt: dat is de bblthk. Dat spreekt tot mijn verbeelding, het is hoopgevend. Omdat de bblthk met een palet aan projecten en een speciaal aanbod voor jonge kinderen daar bewust op inspeelt. Een van de nieuwste initiatieven en een mooie aanvulling op de huidige aanbod is de VoorleesExpress. Jonge kinderen met een taalachterstand worden gestimuleerd in hun taalontwikkeling in hun eigen thuisomgeving.
Als het gaat om het sociale domein dan heeft Wageningen een aantal unieke keuzes gemaakt waarbinnen de bblthk een prominente plek en verschillende rollen op zich neemt. Heel erg gecomprimeerd: twee jaar geleden hebben we het roer helemaal omgegooid. Samen met de stad zijn we aan een uniek en spannend traject begonnen om het nieuwe beleid voor maatschappelijke ondersteuning opnieuw uit te vinden. De eerste stap was een interactief traject waarbij inwoners en organisaties de behoeften hebben geïdentificeerd. Alles draaide om de vraag: wat willen we mensen aanbieden in het sociale domein? Toen was de politiek aan zet. Die mocht een prioritering aanbrengen en geld voor de verschillende doelen en domeinen - opgroeien en opvoeden, mantelzorg, vrijwilligerswerk, vluchtelingen en anderstaligen, gezondheid, gehandicapten, minima en schuldhulpverlening, leefbaarheid, ouder worden - beschikbaar stellen.
Toen brak de spannendste fase aan. Alle partijen in de stad - groot en klein, bekend of nieuw - zijn uitgenodigd om per domein samen een integraal en sluitend aanbod te doen. Dat is inhoudelijk effectiever, door de overlap er uit halen zijn niet meer verschillende organisaties hetzelfde aan het doen. Maar door alle activiteiten binnen een domein bij elkaar te brengen worden bovendien de witte vlekken, waar het aanbod juist ontbreekt, zichtbaar. Dat kan dan ontwikkeld worden. Gedurende vier jaar blijven de partijen die samen een integraal aanbod hebben gedaan -bijvoorbeeld op het domein opvoeden en opgroeien - de regie voeren over de uitvoering ervan. Als er zich nieuwe vragen of ontwikkelingen voordoen wordt het samen opgepakt. De nieuwe aanpak betekent dat Wageningen het klassieke sturen op concurrentie achter zich heeft gelaten, we sturen op samenwerking. De gezamenlijke doelen staan centraal, niet het organisatiebelang. Dan kan er ook werkelijk invulling worden gegeven aan het uitgangspunt 'de inwoner centraal', en wordt het meer dan alleen een gratuite kreet op papier.
De bblthk heeft volop meegedaan met dit proces en speelt een grote rol in onze maatschappelijke ondersteuning. Op verzoek voert de bblthk de regie bij het domein vluchtelingen en anderstaligen. Daarnaast participeert de bblthk op een aantal andere domeinen: opvoeden & opgroeien; ouder worden; mantelzorg; en gezondheid. Op het ene terrein heeft zij een wat grotere rol dan op het andere. Een deel van de sociale taken die de bblthk uitvoert wordt gesubsidieerd vanuit het beleidsplan maatschappelijke ondersteuning, een ander deel uit de reguliere begroting.
Het is niemand ontgaan dat de gemeenten er sinds 1 januari nieuwe sociale taken bij hebben gekregen op het terrein van de dagbesteding, begeleiding, de jeugdzorg, participatie en het passend onderwijs. Inwoners met vragen of behoefte aan hulp en ondersteuning kunnen vanaf januari in Wageningen bij een breed sociaal loket terecht. Deze integrale toegang heet het Startpunt. Er werken veertig medewerkers van verschillende organisaties samen om alle vragen zo snel en adequaat mogelijk te beantwoorden en te komen tot de beste hulp en ondersteuning op maat. Belangrijk voor zowel professionals als voor inwoners is dat er een goede digitale sociale kaart ontwikkeld wordt. De bblthk heeft de regie in de ontwikkeling daarvan.
Nou hebben we ingezoomd op de relatie met het sociale domein, maar ook daarbuiten heeft de bblthk door de jaren heen een stevige positie veroverd in Wageningen. Niet alleen de scholen en de sociale sector zijn sterk verbonden met de bblthk, ook bijvoorbeeld de Wageningen UR en de ondernemers zijn samenwerkingspartners. De bblthk is een ideale dependance en podium voor de universiteit in het centrum. Zo is een van de vele zeer populaire programma's de zondagsuniversiteit, waar college's worden gegeven door docenten van de Wageningen UR. Deze zijn zo populair dat ze altijd bomvol zitten. De ondernemers prijzen zich gelukkig met zo'n trekpleister in hartje centrum. De bblthk trekt veel publiek naar de binnenstad die zich vervolgens laten verleiden om te gaan winkelen. Voor de mensen die niet naar de bblthk toe kunnen zijn er vrijwilligers die bij mensen thuis komen om boeken te brengen en soms ook een kopje thee te drinken. Als je niet naar de bblthk kan komen dan komt de bblthk naar jou toe. De bblthk laat zich niet makkelijk begrenzen. Het is een permanente zoektocht naar nieuwe allianties en het creëren van originele kansen: continu creatief en actief.
Klinkt het te mooi om waar te zijn of te gecompliceerd? Sjaak Driessen zou het volgende advies geven: wacht niet totdat je gevraagd wordt, wacht niet totdat iemand je een opdracht geeft, wacht niet totdat je extra geld krijgt, laat je niet leiden door wetten en regels, kies niet altijd voor de veilige hoek. Begin bij de waarden die je echt wilt verwezenlijken dan vind je de ruimte binnen de regels wel. Ik beveel het iedere bibliotheekdirecteur van harte aan om zijn advies te volgen en iedere lokale bestuurder trouwens ook."